29 listopada 2021 r. odbyło się międzynarodowe seminarium on-line zatytułowane „Intercultural evaluation”. Seminarium zorganizowane zostało w ramach projektu „Ewaluacja w kulturze i ewaluacja międzykulturowa. Wyzwanie społeczeństwa przyszłości” stanowiącego część Priorytetowego Obszaru Badawczego Society of the Future – Managing for the Future Lab (MFL) - Program Strategiczny Inicjatywa Doskonałości realizowany na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie w latach 2020/2021. Bezpośrednim realizatorem seminarium był Zakład Humanistycznych Problemów Nauk o Kulturze Instytutu Studiów Międzykulturowych Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ.

Ideą spotkania było zespolenie dwóch subdyscyplin naukowych jak również stosowanych badań społecznych i kulturowych jakimi są studia międzykulturowe oraz badania ewaluacyjne w celu utworzenia nowej refleksji oraz modelu badań praktycznych jakim jest ewaluacja międzykulturowa. W tym celu do spotkania zaproszona została światowej sławy liderka badań ewaluacyjnych, była prezeska British Evaluation Society, prof. Helen Simons z Wielkiej Brytanii , wybitny badacz problematyki międzykulturowej, autor encyklopedycznych haseł z zakresu komunikacji międzykulturowej w międzynarodowych periodykach naukowych, prof. Dominiqe Bouchet z Danii oraz międzynarodowej renomy badacz problematyki międzyetnicznej prof. Volodymir Yevtukh z Ukrainy. Seminarium moderował prof. Leszek Korporowicz z Instytutu Studiów Międzykulturowych Uniwersytetu Jagiellońskiego, prezes honorowy Polskiego Towarzystwa Ewaluacyjnego jako współorganizatora oraz instytucjonalnego uczestnika projektu. W seminarium uczestniczyło 27 osób w tym studenci Instytutu Studiów Międzykulturowych  UJ oraz członkowie PTE.
 
Już na początku prezentacji prof. Bouchet wyraził przekonanie, iż międzykulturowe spojrzenie na praktyki badawcze jest konieczne z racji narastających procesów globalizacyjnych, które oprócz unifikacji w sferze technologii prowadzą do kulturowej dywersyfikacji, a to oznacza, iż różnicują się stanowiące podstawę procesów ewaluacyjnych, systemy wartości. To one budują kryteria wartościowania konkretnych działań, projektów i przedsięwzięć realizowanych w coraz większym stopniu w perspektywie międzynarodowej, a więc  zarówno transkulturowej, jak i międzykulturowej.  Częścią tych działań, podkreślał prof. Yevtukh, są programy edukacyjne, których ocena w równym stopniu nakazuje uwzględnienie odmiennych kontekstów kulturowych. Są one obecne, co podkreśliła prof. Simons, na różnych poziomach realizacji projektów, począwszy od indywidualnego, grupowego, organizacyjno-instytucjonalnego, na globalnym kończąc. Projektowanie badań ewaluacyjnych nie może więc posługiwać się jednolitym systemem wartości, ustalonym ponad istniejącymi różnicami. Grozi to nie tylko brakiem badawczej trafności ewaluacji, ale wręcz jej społecznym wyalienowaniem. Sytuacja ta rodzi więc potrzebę wynegocjowania aksjologicznej podstawy całego procesu ewaluacyjnego, który jawi się jako złożony proces interakcji wszystkich jego uczestników, bez praktyk wykluczania, dominacji i marginalizacji uczestniczących w nim podmiotów. Ustalenie wspólnej podstawy aksjologicznej to jednak trudne zadanie wymagające od ewaluatorów dużych kompetencji w zakresie animowania dialogu i spotkania o charakterze międzykulturowym. Ewaluacja międzykulturowa może więc stanowić rodzaj wzajemnego uczenia się ale jednocześnie poszukiwania czegoś więcej niż jedynie reprodukcji własnego systemu wartości.

Jeśli proces negocjacyjny i dialogiczny stanowić ma niezbywalny komponent ewaluacji międzykulturowej, wymaga więc, jak z naciskiem podkreślała prof. Simons, zarówno gotowości przełamywania postaw etnocentrycznych, jak i wrażliwości kulturowej nie tylko ewaluatorów, ale wszystkich jej uczestników. Omawiany tu proces musi być jednak czymś więcej niż otwarciem na wielość obecnych w nim kultur. Odnotowanie istnienia różnic kulturowych nie jest jeszcze procesem interakcji, co doskonale znają przedstawiciele zarządzania i edukacji wielokulturowej odróżnianej od międzykulturowej. Otwarcie na wielość kultur jest bowiem dopiero połową drogi do wygenerowania umiejętności, a później praktyki wypracowania czegoś wspólnego, co  musi być transgresją rzeczy i wartości już znanych, a więc innowacją kulturową wymagającą sporej kreatywności. Jest to więc także coś więcej niż proces o charakterze transkulturowym, który polega na jednokierunkowym przekazie treści bez oczekiwania na wzajemność. Tę specyficzną cechę relacji międzykulturowych, które mają miejsce w przypadku projektowania kryteriów wartościowania w ewaluacji międzykulturowej podkreślili wszyscy uczestnicy dyskusji.

Dyskusja z udziałem przedstawicieli bardzo różnych środowisk akademickich, ale także dyscyplin naukowych ukazała konieczność interdyscyplinarnego traktowania ewaluacji, która staje się ze względu na coraz większą świadomość różnorodności kulturowej współczesnego świata rodzajem prawdziwego wyzwania zarówno w obszarze zarządzania, edukacji oraz różnego rodzaju polityk prowadzonych przez podmioty organizacyjne bardzo różnych szczebli. Wyzwanie to zawiera się bowiem w równie silnej tendencji współczesnych systemów administracji do patologicznej wręcz biurokratyzacji, standaryzacji i odbierania podmiotom społecznym ich podmiotowości, sprawczości, a często nawet godności, która jest fundamentem ich bezpieczeństwa i praw kulturowych. Ewaluacja międzykulturowa staje się więc niejako wskaźnikiem kierunku zmian społecznych jakie dokonują się w nowoczesnych społeczeństwach. Pośrednio więc obecność lub nieobecność ewaluacji międzykulturowej jest testem realnych stosunków władzy praktykowanych przez coraz bardziej dominujący świat organizacji, instytucji i wszelkiego rodzaju projektów. Powracamy w ten sposób do intensywnie dyskutowanych już w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku postulatach ewaluacji demokratycznej, dialogicznej i partycypacyjnej, których rewitalizacja staje się ponownie jedną z wielkich potrzeb cywilizacji mniej lub bardziej ukrytych technik sterowania, często wbrew oficjalnie głoszonym ale niestety nie zawsze poważnie traktowanym hasłom rozwoju społecznego, zarówno na poziomie poszczególnych państw, jak i struktur ponadpaństwowych.  

Seminarium było owocnym wcześniejszych międzynarodowych spotkań organizowanych w ramach tego samego projektu poświęconych refleksji o ewaluacji w kulturze i kulturze w ewaluacji, ukazując jak wiele jest umowności i konstruktów kulturowych w badaniach, które bronią swego miejsca w strategiach zarządzania i kontroli opartej często na bardzo arbitralnych założeniach. Seminarium było także rejestrem pytań, wątpliwości ale i propozycji jakie zgłaszane zostały w czasie spotkania i które mogą ukierunkować zarówno serię kolejnych dyskusji, badań i publikacji, choć ich celem nadrzędnym jest działanie na rzecz demokratyzacji polityk i systemów zarządzania w środowisku świadomych swojej kulturowej podmiotowości wspólnot i obywateli.
    
Opracował:
Leszek Korporowicz
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Polskie Towarzystwo Ewaluacyjne