Grant finansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki w ramach konkursu OPUS 12 (nr rejestracyjny: 2016/23/B/HS5/00140).

Kierownik projektu: dr hab. Monika Banaś, prof. UJ, Wydział Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ, Instytut Studiów Międzykulturowych.

Projekt realizowanych w latach 2017-2020 miał na celu zdiagnozowanie zmian, jakie nastąpiły w ciągu minionej dekady w szwedzkiej polityce integracyjnej wobec imigrantów (w tym uchodźców). Szwecja, wg. rankingu światowych polityk integracyjnych, MIPEX (Migrant Integration Policy Index) od lat zajmuje pierwsze miejsce, uchodząc za niemal wzorcowy przykład, w jaki sposób formować zbiór założeń, przepisów i regulacji służących społecznej, kulturowej, gospodarczej,  a także politycznej integracji. Jakkolwiek założenia wydają się być trafne i głęboko przemyślane, tak ich implementacja nie dostarcza dowodów, by uznać cały proces integracji za płynny i w pełni skuteczny. Badania terenowe, które zostały przeprowadzone w latach 2017-2019 w Szwecji, zawierające prócz obserwacji uczestniczącej, także pogłębione wywiady z migrantami, przedstawicielami władz oraz osób odpowiedzialnych za wcielanie założeń integracyjnych w życie, przynoszą nieco odmienny obraz stanu rzeczy. Oto jego skrócony opis, znajdujący rozwinięcie w publikacjach naukowych podanych w punkcie czwartym.

Cel prowadzonych badań / hipoteza badawcza

Celem badań zgłoszonych w projekcie była krytyczna analiza zmian, jakie zostały poczynione w zakresie założeń integracyjnych Szwecji wobec imigrantów (w tym uchodźców) po roku 2010. Dotychczasowe założenia polityki integracyjnej (realizowane w latach 1990-2010) uległy rewizji na skutek zauważalnych niedostatków w sferze praktyki społecznej (utrzymujące się, a nawet pogłębiające zjawisko gettoizacji ludności napływowej, zwłaszcza w przypadku tzw. widocznych mniejszości), a także w efekcie krytyki zgłaszanej ze strony coraz bardziej wpływowych środowisk niechętnych przyjmowaniu imigrantów (m.in. przez prawicową partię Sveriges Demokrater). Badania miały na celu analizę problemu w szerszym kontekście skandynawskim, bowiem pozostaje on kluczowy dla zrozumienia mechanizmów wpływających na procesy decyzyjne instytucji/podmiotów i osób odpowiedzialnych za kształtowanie założeń integracyjnych oraz ich aplikację. Szwecja, jako jedno z pięciu państw nordyckich ściśle współpracuje w ramach koncepcji NORDEN – oznaczającej nordycką wspólnotę polityczną, gospodarczą i kulturową – z pozostałymi czterema partnerami. Także w zakresie zarządzania ruchami migracyjnymi, zwłaszcza w Skandynawii. Krytyczne głosy wobec liberalnej polityki migracyjnej Szwecji, kierowane ze strony Danii i Norwegii, nie pozostawały bez echa. Przez media trafiały na podatny grunt szwedzkiej opinii publicznej, coraz częściej wyrażającej obawy co do skuteczności prowadzonej polityki integracyjnej. Nastroje społeczne z kolei zostały skutecznie wykorzystane przez polityczny oponentów władzy określającej teoretyczne i strategiczne ramy polityki integracyjnej. Główna hipoteza badawcza zakładała, że dotychczasowe rozwiązanie integracyjne, mimo znaczących nakładów infrastrukturalnych, organizacyjnych i finansowych, są mniej skuteczne niż zakładano.

Zastosowana metoda badawcza

Metoda badawcza składała się z następujących komponentów:

• krytycznej analiza literatury przedmiotu, polskiej i międzynarodowej, powstałej po roku 2010
• krytycznej analiza źródeł szwedzkich oraz (wykorzystując bliskość językową) także wybranych norweskich i duńskich
• krytycznej analizy raportów, artykułów, komunikatów, pochodzących ze źródeł międzynarodowych, m.in. MIPEX, Eurostat, IOM – International Organization for Migration, MPI - Migration Policy Institute
• analizy materiałów zastanych w postaci raportów, oficjalnych komunikatów rządu, parlamentu, podmiotów odpowiedzialnych za wdrażanie polityki integracyjnej Szwecji
• wywiadów i konsultacji eksperckich w instytucjach naukowo-badawczych: Sztokholm, Örebro, Malmö, Växjö
• wywiadów i konsultacji z przedstawicielami samorządów gmin o najwyższym odsetku imigrantów oraz wywiadów z przedstawicielami społeczności imigranckich (cztery gminy: Stockholm-Södertälje i Stockholm-Rynkeby, Örebro, Växjö, Malmö)
• obserwacji uczestniczącej oraz pogłębionych wywiadów środowiskowych głównie z przedstawicielami imigrantów, a także dydaktyków pracujących z dorosłymi imigrantami.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki, cywilizacji, społeczeństwa

Przeprowadzone badania mają na celu weryfikację tezy o częściowym niepowodzeniu polityki integracyjnej Szwecji wobec imigrantów. Tezy często goszczącej na forach społecznościowych oraz nierzadko w wypowiedziach polityków czy tzw. liderów opinii (zwłaszcza na szwedzkiej prawicy). Badania dostarczyły odpowiedzi w jaki sposób polityka ta została poddana modyfikacji po roku 2010, wobec narastającego kryzysu migracyjnego. Jakie jej elementy zostały zmienione, w jakim zakresie, przy jakim nakładzie kosztów oraz z jakimi doraźnymi skutkami w wymiarze społeczno-kulturowym. Uzyskane odpowiedzi pozwoliły zidentyfikować działania (praktyki integracyjne) nieprzynoszące pierwotnie zakładanych rezultatów. Wiedza, których rozwiązań nie stosować jest cenną wiedzą pozwalającą zaoszczędzić czas, nakłady finansowe oraz wysiłek fizyczny i psychiczny osób, grup zaangażowanych w integrację, zarówno ze strony społeczeństwa przyjmującego, jak i imigrantów. W przypadku Polski wiedza ta wydaje się szczególnie ważna, o wysokim walorze strategicznym, bowiem jako państwo i społeczeństwo stoimy wobec wyzwań niesionych przez współczesność takich jak: starzejące się społeczeństwo, narastający deficyt siły roboczej powstały na skutek emigracji ludzi młodych czy europejsko ukierunkowane uchodźstwo z regionów objętych konfliktami zbrojnymi. Budowanie nowoczesnej gospodarki Polski, zdolnej konkurować z innymi na arenie międzynarodowej (europejskiej i globalnej), winno uwzględniać element włączania narodowo, etnicznie, kulturowo odmiennych jednostek i grup, posiadających jednakowoż dyspozycje do integrowania się, ze społeczeństwem przyjmującym.

Artykuły naukowe powstałe w wyniku projektu

Wnioski płynące z przeprowadzonych badań grupują się w cztery kategorie:

• deskryptywną, czyli sposób opisu oraz interpretacji badanego fenomenu w dyskursie publicznym: Culture, Migration-Integration and Political Discourse [in:] Experience of Otherness. Political Identity and its Reflection in Culture, Literature, Translation and Humanities, eds. Jana Javorčíková, Eva Höhn, Bratislava, UMB, printed by Z-F LINGUA 2018, pp. 18-32.
• edukacyjno-kształcącą, formującą pozytywne nastawienie migrantów do nowej rzeczywistości: Nature – based education in the integration of immigrants. The case of Sweden, INTED 2019, Valencia, pp. 2034-2042.
• edukacyjno-kształcącą adresowaną do małoletnich migrantów, w szczególności tych, którzy przybyli do Szwecji bez rodziców czy opiekunów (szw. ensamkommande barn): Unaccompanied minors and youth of refugee background in the context of Swedish school reforms of 2018. Inclusive education for migrants’ integration, INTED 2020, Valencia, pp. 0638-0644.
• zawodową, pozwalającą w przyspieszonym tempie włączać w szwedzki rynek pracy migrantów z odpowiednimi kwalifikacjami (zwłaszcza w sektory zgłaszające deficyt siły roboczej): Migrant integration policy in Sweden after 2015 revised - złożony do druku.